Historia kościoła

Świątynia była budowana i rozbudowywana od około 1310 do około 1600 roku. Kościół p.w. św. Anny w Radzyniu Chełmińskim to kościół gotycki, orientowany. Został wzniesiony z cegły, w wątku gotyckim z użyciem cegły , na kamiennej podmurówce W 1456 roku został zniszczony, a następnie gruntownie odremontowany. Prawdopodobnie w drugiej połowie XV wieku podwyższono ściany prezbiterium i wzniesiono szczyt wschodni. Niestety w 1575 roku kościół został strawiony przez pożar. W 1598 roku podwyższono ściany nawy, ukształtowano fasadę i wzniesiono kaplicę Dąbrowskich (p.w. Przemienienia Pańskiego) z fundacji starosty radzyńskiego Hugona Dąbrowskiego. Około 1600 roku rodzina Działyńskich dobudowała do północnej ściany nawy kaplicę grobową. Ponowne pożary kościoła miały miejsce w latach 1615 i 1628, po czym świątynię częściowo odbudowano w 1640 roku, dzięki staraniom starosty radzyńskiego Mikołaja Wejhera. W 1673 roku odnowiono kaplicę Dąbrowskich. Kościół był odnawiany jeszcze w latach: 1680-1695 (całkowita odbudowa), 1885 i 1892 (po uszkodzeniu wieży przez piorun). W 1948 roku założono instalację elektryczną, a w latach 1980-1985 wymieniono witraże. Natomiast w 1993 roku odtworzono polichromie w kaplicy Dąbrowskich.

Zabytkowe wyposażenie kościoła

• barokowy ołtarz główny z przełomu XVII/XVIII w., trójdzielny z bramkami, z obrazem sygnowanym przez B. Strobla „Koronacja Matki Boskiej”- dwa barokowo-klasycystyczne ołtarze boczne z 1820 roku dzieło M. Przemysławskiego
• cztery późnobarokowe ołtarzez drugiej ćwierci XVIII w.
• barokowa polichromia na stropach: w prezbiterium i w nawie, wykonana po 1640 roku przez B. Strobla, a na ścianach nawy późnobarokowa z drugiej połowy XVIII wieku
• rokokowo-klasycystyczna ambona z początku XIX wieku wykonana przez M. Przemysławskiego
• barokowa chrzcielnica z przełomu XVII/XVIII wieku
• klasycystyczne stalle z przełomu XVIII/XIX w. z gotyckimi sediliami
• drewniany chór muzyczny z 1694 roku
• rokowo-klasycystyczny prospekt organowy z końca XVIII wieku
• barokowy obraz z przedstawieniem Grupy Ukrzyżowania i Judasza otrzymującego srebrniki z około połowy wieku XVII
• marmurowe płyty nagrobne z płaskorzeźbionymi postaciami rycerzy

W skład zespołu klasztornego w Rywałdzie Królewskim wchodzą : barokowy kościół pw. św. Sebastiana oraz klasztor z zabudowaniami gospodarczymi i ogrodem. Obecny kościół pobudowano w latach 1710-1738 z inicjatywy rodu Czapskich, a przekazano przybyłym z Warszawy oo. Kapucynom w 1748 roku. Wystrój świątyni późnobarokowy, na który składają się: ołtarz główny z połowy XVIII w. z gotycką rzeźbą Matki Boskiej Tronującej z Dzieciątkiem (tzw. Matka Boża Cygańska) z końca XIV wieku, sześć barokowo – klasycystycznych ołtarzy bocznych z przełomu XVIII/XIX w., ambona, konfesjonały i chrzcielnica z XVIII wieku. Kolorem dominującym w wyposażeniu jest brąz, który jest kolorem habitów Braci Mniejszych Kapucynów.

Klasztor rywałdzki był pierwszym etapem (25.09.1953 r. – 12.10.1953 r.) trwającego ponad trzy lata internowania Prymasa Tysiąclecia dokonanego przez ówczesne władze komunistyczne jako represja wobec Kościoła. W klasztorze można zwiedzić celę Kardynała z zachowanym ówczesnym wyposażeniem, a także salę pamięci z Jego osobistymi pamiątkami.

Wieża ciśnień w Radzyniu Chełmińskim powstała w 1910 r. Takie budowle powstawały masowo w miastach od drugiej połowie XIX w. do lat trzydziestych XX w. i były najważniejszymi i najbardziej rozpoznawalnymi obiektami sieci wodociągowej. Budowle te posiadały różne, często ozdobne kształty. Wieża w Radzyniu jest okrągła, ma wykończenie powierzchni ścian z czerwonej spoinowej cegły, górna część natomiast wykonana jest z betonu. Obecnie obiekt wyłączony z eksploatacji.

Rywałd w XIX wieku to wieś zamieszkała przez mieszańców rożnych narodowości i wyznań. Dlatego, w tym wieku wybudowano kościół protestancki. Jest to budowla orientowana, murowana z cegły na kamiennym fundamencie. Wnętrze kościoła tworzy korpus salowy z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium oraz piętrową nawą północną z przyległą do niej od zachodu klatką schodową. Bryła kościoła połączona była z pastorówką. Dach dwuspadowy, kryty dachówką na prezbiterium obniżony. Po 1945 r., gdy wierni opuścili te tereny kościół tracił na znaczeniu i popadał w ruinę. W następnych latach nasze państwo zorganizowało w murach tej świątyni skup zboża, co doprowadziło do całkowitej ruiny.

Park Rekreacji, Sportu i Wypoczynku w Radzyniu Chełmińskim – powstał w 2014 r., w centrum miasta na obszarze 2,5 ha podmokłych nieużytków. Kompleks składa się z części sportowej (pełnometrażowe boisko do piłki nożnej, Orlik, dwie siłownie zewnętrzne, kryte lodowisko [w okresie letnim pełni funkcję boiska do piłki plażowej], trzy stanowiska do tenisa stołowego, stół do szachów zewnętrznych, skocznia w dal) oraz z części rekreacyjno-wypoczynkowej gdzie można zrelaksować się w alejce parkowej z aranżacjami florystycznymi, stawem rybnym oraz fontanną. Ponadto w parku znajduje się mini zoo, dwa place zabaw dla dzieci, pawilon grillowy, letni amfiteatr oraz huśtawki dla niepełnosprawnych.

Tablica upamiętniająca pobyt w Radzyniu Chełmińskim Józefa Piłsudskiego – zaprojektowana i wyrzeźbiona przez artystę Olega Iwanenko, odlew z brązu wykonany przez odlewnię Marcina Kałdowskiego w Zakrzewie. Tablica wmurowana w fasadę budynku Urzędu Miasta i Gminy przy ul. Plac Towarzystwa Jaszczurczego 9. Uroczyste odsłonięcie tablicy nastąpiło 24.09.2018 r. w ramach obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.

Zamek wybudowany na przełomie XIII i XIV w. przez Zakon Krzyżacki na planie kwadratu. To tu po bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. zdeponowano osobiste kosztowności Wielkiego Mistrza Urlicha von Jungingena. Po wojnie trzynastoletniej przyłączony do Polski. W latach 1466-1772 siedziba starostwa grodowego i miejsce sejmików ziemi chełmińskiej. Zniszczony przez Szwedów w XVII w.

Galeria Sztuki Stodoła w Szumiłowie to unikalny park rzeźby, w którym artyści z różnych stron świata wkomponowali swoje dzieła w otaczającą przyrodę: las, staw, ogród i pola. Prowadzona jest od 2010 r. przez właścicieli gospodarstwa. Podróż po stacjach rozpoczyna się przejściem przez Drzwi do Lasu.

Zabytkowy wiatrak z końca XIX w. wpisany do rejestru zabytków NID. To wiatrak typu holenderskiego z ceglanym korpusem budowli powstałym na planie koła i z ruchomą częścią dachową. Przez wiele lat pełnił funkcję młyna. Urodę konstrukcji podkreślają niewielkie okna oraz malownicze wrota wejściowe.